نگاه علمی به علم

(تأملی در پیامدهای آموزشی و تربیتی ناشی از بی ­توجهی به مفهوم علم و روش علمی)

 

علم چیست؟ تفکر علمی با تفکر روزمره، و زبان علمی با زبان روزمره ما چه تفاوتی دارد؟ آزمایش ­های علمی دقیقاً به ما چه می گویند؟ محدودیت­های روش علمی کدامند؟ یک آزمایش علمی چه شرایطی دارد؟ آیا نتایج آن به سادگی قابل تعمیم هستند؟ چه میزان دقتی در کسب این نتایج مورد قبول است و آنها را موجه می­ سازد؟ آیا در آموزش و تربیت شاگردان تنها به پرورش افرادی می­ پردازیم که مهارت­های فنی علوم را بلد باشند و مکانیک­ وار تکرار نمایند؟ چگونه می ­توان تفکر علمی و روحیه و مهارت تحقیق (به معنای دقیق کلمه) را در شاگردان تقویت کرد؟

اینها بخشی از سوالاتی هستند که ضرورت توجه به مفهوم دقیق دانش و علم و روش­ شناسی تحقیق را در فرایند یاددهی-یادگیری روشن می­ سازند. در این نوشتار قصد پاسخگویی به همه این پرسش­ ها را نداریم؛ بلکه ابتدا به بررسی مفهوم دانش یا دانایی در ادبیات علمی معاصر می­ پردازیم و سپس به بیان برخی پیامدهای ناشی از بی­ توجهی یا بدفهمی نسبت به مفهوم علم و روش علمی در فرایند آموزش و یادگیری اشاره می­ کنیم.

واژه دانایی (/دانش) در سنت حکمی ایران و معادل آن Knowledge در سنت فلسفی غرب به معنای نوعی آگاهی است که در پیوند با حقایق بنیادین جهان قرار دارد. مطابق با تعریف افلاطون دانایی (/دانش) باید دارای سه مولفه باشد: باور فرد به چیزی، صادق بودن آن باور و موجه بودن آن. از این رو دانایی (/دانش) را باور صادق موجه (True justified belief) تعریف کرده­ اند.