جهل فضیلت مندانه

آیا جهل می تواند یک فضیلت باشد؟

«فرض کنید با دو فرد خبره مواجه شده اید و از آنها می خواهید به پرسشی یکسان پاسخ دهند. یکی از آنها پاسخی دقیق و مطمئن ارائه می دهد و دیگری می گوید که پاسخ را نمی داند. اگر از شما سوال شود که کدام یک از این دو خبره، متخصص تر است، به طور شهودی خبره ای را انتخاب می کنید که پاسخی مطمئن و دقیق به پرسش داده، نه آن «خبره ناآگاه»[1] را. با این حال، در مواردی که اطلاعات دقیق در عمل یا در واقع غیرقابل دانستن است (مثلاً تعداد برگهای تمام درختان جهان)، اظهار اطمینان و قطعیت، فقدان شایستگی را نشان می دهد، در حالی که اظهار جهل «ممکن است» دلالت بر تخصص بیشتر در این زمینه داشته باشد».

آنچه خواندید، بخشی از یک مقاله با عنوان «بخش اعظمِ ندانستن: جهل فضیلت مندانه[2]» است. دو نکته مهم از این مقاله قابل برداشت است:

1. نکته اول، توجه دادن به این موضوع است که «خبرگی و تخصص» با «دانستن همه چیز» رابطه ای الزام آور یا ضروری ندارد. بر این اساس، گفتن «نمی دانم» با خبرگی در تناقض نیست و مفهوم «خبره ناآگاه» کاملاً معنادار و دارای مصداق است. در مواردی که دستیابی به دانش دقیق یا اطمینان آور (از اساس یا در عمل) امکان پذیر نیست، چنین جهلی و به بیان دقیق تر اظهار چنین جهلی و تصدیق به ندانستن، در برابر اظهار دانایی یک فضیلت به شمار می آید. فضیلت آن هم از آن جهت است که این جهل خود بر اساس مرتبه ای از آگاهی و خبرگی در موضوع بیان شده که در آن، فرد اطلاعات خود را برای پاسخگویی دقیق به مسئله یا پرسش، کافی نمی داند یا از اساس اعتراف می کند که چنین دانشی ندارد و بر جهل خود صحه می گذارد. 

آیا گناه بر معرفت تاثیر دارد؟

آیا تماشای برنامه های مستند و علمی یا فیلم هایی که دارای صحنه های غیراخلاقی و ناسازگار با عرف و مذهب جامعه اسلامی هستند، به لحاظ اخلاقی امری مجاز است؟ حتی اگر اهداف مثبتی همچون استفاده از اطلاعات علمی یا یادگیری زبان خارجی یا هر نوع یادگیری مطلوب دیگری مدنظر باشد، باز هم دلیل و مجوز اخلاقی برای این کار به شمار می روند؟

این پرسشی بود که در جلسه هفتگی که با برخی دوستان داریم، مطرح شد و پاسخ های مختلفی به آن داده شد، نظیر:

• از نظر من اشکالی ندارد. چون اگر کسی خودش را به طور کلی از این صحنه ها دور نگه دارد، اگر روزی با اینگونه موارد برخورد کند، قدرت مقاومت ندارد. اینها باید برای انسان، امری عادی شود.
• اینها روی ضمیر ناخودآگاه و وجود انسان تاثیرات پایداری می گذارند که می تواند نتایج نامطلوبی داشته باشد و حتی آرامش او را تحت تاثیر قرار دهد. بالا بردن مقاومت نسبت به این امور، دلیل خوبی برای عادی سازی و از دست دادن حساسیتها نیست.